Onderwijs

Het Belang van Voorkennis

Tijdens de pabo opleiding hebben leerkrachten geleerd dat het activeren van voorkennis belangrijk is. De meeste methodes in het onderwijs bieden daarom startopdrachten aan die specifiek gericht zijn op het activeren van voorkennis. Maar waarom is dat eigenlijk zo belangrijk en hoe werkt dat in onze hersenen? De lessen die ik hierover gehad heb aan de VU vond ik zo fascinerend dat ik mij afvroeg waarom dit onderwerp geen onderdeel is van het Pabo curriculum. Alle leerkrachten zouden hier voldoende kennis over moeten hebben. Daarom hoop ik dat de Pabo hier inmiddels meer aandacht aan besteedt dan in het verleden. Voor iedereen die dit, net als ik, niet geleerd heeft aan de Pabo, schrijf ik er nu deze post over.

Hoe Werken Hersencellen?

Ons brein bevat hersencellen. Die hersencellen worden ook wel neuronen genoemd. Neuronen hebben de taak om signalen te ontvangen, te verwerken en vervolgens weer door te geven. Elk neuron stuurt signalen door naar (tien)duizenden andere neuronen. Zo ontstaat een netwerk van verbindingen tussen neuronen.

Het Netwerk van Neuronen Versus
een Woordweb in de Klas

Afbeelding 1, netwerk van verbindingen in de hersenen

Bij het activeren van voorkennis wil je het netwerk van neuronen, dat bij die specifieke les hoort, alvast aan het werk zetten. Werp eens een blik op afbeelding 1. Doet deze afbeelding, van het netwerk in de hersenen, jouw ook ergens aan denken? Precies, het lijkt op het woordweb dat wij in het onderwijs veel gebruiken (zie afbeeldingen onder deze paragraaf). Dat is natuurlijk niet voor niets. Het netwerk in onze hersenen heeft toevallig dezelfde structuur als het netwerk dat wij een woordweb noemen. Beide netwerken hebben een vergelijkbare werking. Onderwerpen die bij elkaar horen, worden met elkaar verbonden waardoor wij informatie beter onthouden. Dit hoeft overigens niet per se met een woordweb gedaan te worden. Vele andere werkvormen zijn ook mogelijk en zelfs gewoon even vragen wat kinderen al over het onderwerp weten, kan de voorkennis voldoende activeren.

Oefening Baart Kunst

Oefening baart kunst, dat weet iedereen, maar hoe werkt dat in de hersenen? Het netwerk van verbindingen wordt sterker naarmate je het meer gebruikt. Waren de verbindingen eerst nog onverharde en moeilijk begaanbare landweggetjes, na wat oefening promoveren ze langzaam maar zeker naar dorpswegen, provinciale wegen en tenslotte naar snelwegen. Het versterken van bestaande verbindingen is overigens belangrijker voor leren dan het aantal verbindingen in onze hersenen. Om te begrijpen waarom dat zo is, leg ik in de volgende alinea uit hoe ons geheugen werkt.

Hoe Werkt het Geheugen?

Het geheugen bestaat uit drie delen. Elk van deze delen kan verder opgesplitst worden, maar voor de leesbaarheid beperk ik mij voornamelijk tot de hoofdcategorieën. De drie hoofdcategorieën bestaan uit het sensorisch geheugen, kortetermijngeheugen en langetermijngeheugen. Het eerste deel wordt het sensorisch geheugen genoemd, daar komen de signalen van onze zintuigen binnen. Vervolgens kunnen deze signalen doorgestuurd worden naar het kortetermijngeheugen en tenslotte naar het langetermijngeheugen. Dat gaat als volgt:
Zintuiglijke indrukken waar wij onze aandacht op richten kunnen terechtkomen in het kortetermijngeheugen. Het kortetermijngeheugen bestaat uit twee onderdelen, namelijk het kortetermijngeheugen en het werkgeheugen. Het eerste onderdeel, het kortetermijngeheugen, is voor tijdelijke opslag van informatie. Het werkgeheugen is voor het bewerken van informatie, zoals bijvoorbeeld tijdens hoofdrekenen bij sommen die nog niet volledig geautomatiseerd zijn. Met behulp van voldoende aandacht, concentratie, herhaling en kapstokken om de nieuwe informatie aan op te hangen, komen we uiteindelijk aan bij het langetermijngeheugen. Eenmaal daar aangekomen blijft de geleerde kennis lange tijd gemakkelijk en snel beschikbaar. Goed geautomatiseerde sommen, zoals de tafels bijvoorbeeld, komen dus uiteindelijk terecht in het langetermijngeheugen. En dat is natuurlijk waar het uiteindelijk allemaal om draait tijdens het lesgeven. De geleerde kennis moet beklijven!

Dus, Hoe Zit het Nu Precies?

Door voorkennis te activeren, wordt het bijbehorende netwerk in ons brein geactiveerd. Dat netwerk willen wij om twee redenen activeren. Enerzijds om de bestaande verbindingen te versterken door te herhalen en te oefenen. Anderzijds om nieuwe informatie te verbinden aan het bestaande netwerk. Nieuwe informatie komt binnen in het sensorisch geheugen, gaat vervolgens naar het kortetermijngeheugen om tenslotte aan te komen in het langetermijngeheugen. Zoals ik eerder al opmerkte is het versterken van verbindingen in ons brein is belangrijker voor leren dan het aantal verbindingen dat wij aanmaken. Verbindingen versterken lukt door gebruik te maken van aandacht, concentratie, herhaling, ezelsbruggetjes en kapstokken om informatie aan op te hangen. Hoe kan het dan toch dat zoveel kinderen na verloop de tafels minder goed beheersen? Nou heel simpel eigenlijk, bij onvoldoende herhaling worden de verbindingen te weinig gebruikt waardoor ze minder sterk worden. De snelwegen degraderen dan langzaamaan weer tot dorpswegen. Wij moeten er dus voor zorgen dat alle kinderen de lesstof voldoende blijven herhalen.

Juf Ik Vind Herhaling Saai…

De meeste kinderen vinden het heerlijk om rijtjes sommen te maken die zij al goed beheersen. Bijvoorbeeld door bij te houden of ze tafelsommen steeds sneller kunnen maken. Dat zijn immers succeservaringen voor hen. Een enkeling vindt herhaling saai omdat ze het al goed kunnen én omdat zij behoefte hebben aan meer uitdaging. Met hen bespreek ik allereerst een metafoor van mensen die aan de top staan van een onderwerp dat hen aanspreekt. Dat gaat als volgt: “Wat zou er gebeuren wanneer een topvoetballer stopt met oefenen omdat hij/zij al aan de top staat?”. Juist ja, zo komen de kinderen al snel tot de conclusie dat zelfs een topvoetballer moet blijven oefenen omdat hij/zij anders minder goed wordt. Hetzelfde principe geldt natuurlijk ook voor een toprekenaar in klas! Daarna bespreek ik het nut van de sommen. Ik laat deze kinderen zien dat de tafels nodig zijn voor het oplossen van steeds moeilijkere en interessantere sommen. Deze moeilijkere sommen vormen voor hen vaak een uitdaging waarvoor zij zich wel gemotiveerd voelen om toe oefenen. Tafels herhalen en oefenen als voorbereiding voor uitdagende sommen is voor hen wel voldoende motiverend om hun best voor te doen.

De meeste leerkrachten weten dat elke les hoort te beginnen met voorkennis activeren en de meeste lesmethodes bieden hiervoor startopgaves aan. Daarom hoop ik vooral dat deze post motiverend werkt en duidelijk maakt hoe het activeren van voorkennis een effect heeft op de processen die een rol spelen bij leren.

Referenties

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *