Wat vinden wij als samenleving nou belangrijk om onze kinderen mee te geven tijdens hun basisschooltijd? Rekenen en lezen uiteraard. Maar hoe zit het met andere onderwerpen? Onderwerpen waarvan wij vinden dat ze de noodzakelijk basis vormen voor burgers in onze maatschappij. Een basis om mee te kunnen doen en zich zodoende prettig te voelen.
De overheid heeft deze onderwerpen in hoofdlijnen vastgelegd door middel van bepaalde doelstellingen, genaamd kerndoelen. De inhoud van deze kerndoelen is na een aantal revisies in 2006 vastgelegd (maar niet in beton gegoten, uiteraard). In 1993 is de eerste versie van kracht geworden. Het betrof hier 122 kerndoelen, welke vrij specifiek beschreven waren. Daarna volgde een revisie in 1995, waarbij het aantal slonk naar 103 en de beschrijvingen wat globaler van aard werden. De laatste versie stamt uit 2006 en bevat 58 globaal omschreven kerndoelen. Deze kerndoelen zijn onderverdeeld in 14 domeinen. Een domein is een vakoverstijgende groep.
Doordat de omschrijving van de kerndoelen steeds globaler werd, is er ruimte ontstaan voor verschillende interpretaties. Dit geeft schoolbesturen de mogelijkheid om het bereiken van de kerndoelen naar eigen inzicht vorm te geven. Dat is heel mooi, maar de andere kant van de medaille is dat het onduidelijkheid geeft en vragen oproept. Want hoe kunnen schoolbesturen hun lessen zodanig vorm en inhoud geven dat er een consistente en continue lijn loopt van groep 1 t/m 8 en daarmee de kerndoelen bereikt kunnen worden?
Aangezien dit niet alleen voor schoolbesturen een interessante vraag is, maar ook voor andere betrokkenen (zoals leerkrachten en ouders) ben ik daar eens ingedoken.
Tussendoelen en Leerlijnen
Nou, om een antwoord te geven op die vraag heeft SLO (stond voor Stichting Leerplan Ontwikkeling, tegenwoordig nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling) Tussendoelen en Leerlijnen (TULE) ontwikkeld. Deze TULE verschaffen duidelijkheid aan schoolbesturen door middel van een concretere invulling van de lessen. De relatie tussen de kerndoelen en leerlijnen heb ik vastgelegd in dit TULE model. Met dit model wordt het vrij snel duidelijk hoe SLO de kerndoelen een plaats geeft in een structuur die scholen kunnen gebruiken voor het definiëren van concrete leerlijnen.
TULE-model
Elk leergebied heeft één of meerdere door de overheid vastgestelde kerndoelen. Per kerndoel is er een leerlijn die ervoor zorgt dat de stof, die bijdraagt aan het behalen van dat kerndoel, een consistente en aansluitende inhoud heeft tijdens de gehele schoolperiode. De leerlijn is verkaveld over de groepen 1 t/m 8 (verkavelen in deze zin is niets anders dan het groeperen van de groepen in groep 1 en 2, 3 en 4, 5 en 6, 7 en 8). Soortgelijke leerlijnen (en dus ook de corresponderende kerndoelen) zijn geclusterd binnen domeinen.
Als dit model toegepast wordt op de informatie die TULE bevat dan ontstaat het volgende overzicht.
Hiernaast zijn de leerdoelen, de kerndoelen en domeinen weergeven zoals ze in TULE zijn gedefinieerd. Hierin zijn de kerndoelen, zoals deze in 2006 zijn vastgelegd, gebruikt. Per concept heb ik een korte beschrijving toegevoegd.
De eerste 12 kerndoelen zijn bijvoorbeeld ondergebracht in het leergebied Nederlands. Kerndoel 1 heeft een leerlijn die door de verkavelde groepen van groep 1 t/m 8 loopt. Tevens is kerndoel 1 een onderdeel van het domein Mondeling onderwijs.
Inhoudslijnen en Aanbodsdoelen
Omdat TULE voornamelijk voorbeeldmatige uitwerkingen biedt, ontbreekt er een duidelijk overzicht van de mogelijke inhoud per kerndoel. Daarom heeft SLO inhoudslijnen ontwikkeld. Helaas heeft SLO ervoor gekozen om de indeling van TULE los te laten. Een indeling dus, die gegrond is in de wetgeving en waarmee belanghebbenden (schoolbesturen, leerkrachten, enzovoorts) al bekend zijn. Zelf geven ze als reden voor deze indeling aan, en ik citeer; “Deze indeling is makkelijker te doorgronden en hierdoor zijn onderwerpen voor de gebruiker eenvoudiger te vinden.”. Deze nieuwe indeling staat echter niet op zichzelf, want ze komt voort uit de kerndoelen en een deficiëntie van TULE. Een belangrijker criterium vind ik dat de gebruiker een duidelijk verband moet kunnen zien tussen de kerndoelen, TULE en de inhoudslijnen. Om tegemoet te komen aan de wens om inhoudslijnen te kunnen relateren aan kerndoelen heeft SLO sinds kort (per 25 maart 2021) overzichtstabellen op hun website staan.
Dus, de inhoudslijnen hebben niet dezelfde structuur als de kerndoelen en leerlijnen bij TULE. In plaats van 4 kavels is er gekozen voor 3 fasen waarbinnen groep 1 t/m 8 zijn verdeeld. Ze zijn ook niet geordend aan de hand van de kerndoelen maar geclusterd in inhoudelijk logische eenheden. Elke inhoudslijn bevat aanbodsdoelen. Aan de hand van deze aanbodsdoelen wordt de kennis, vaardigheden en houding van kinderen ontwikkeld. Elk afzonderlijk aanbodsdoel helpt op die manier om één of meerdere corresponderende kerndoelen te bereiken.
Ook de inhoudslijnen heb ik in een model gevat die in één oogopslag duidelijk moet maken hoe de context eruit ziet.
Inhoudslijnen-model
Hierbij heeft elk leergebied één of meerdere inhoudslijnen. Een inhoudslijn kan vervolgens één of meerdere logische eenheden bevatten. Elke logische eenheid heeft voor elke schoolfase verschillende aanbodsdoelen. (Alleen logische eenheid Taalbeschouwing gebruikt de vier kavels).
Als vervolgens ook dit model toegepast wordt op de informatie uit de inhoudslijnen dan ontstaat het volgende overzicht.
Hierin is bijvoorbeeld te zien dat het deelgebied Nederlands een inhoudslijn heeft voor mondelinge taalvaardigheid. De inhoudslijn heeft drie logische eenheden welke op hun beurt verschillende aanbodsdoelen (niet opgenomen in dit overzicht) hebben voor elk van de drie fasen.
Een voorbeeld van een aanbodsdoel uit de logische eenheid gesprekken voeren voor fase 2 is:

Dit aanbodsdoel levert een bijdrage aan het behalen van kerndoelen 2 en 3.
Op naar een Concrete Leerlijn voor de Docent
De SLO Tussendoelen en Leerlijnen, maar vooral, de latere Inhoudslijnen en Aanbodsdoelen geven schoolbesturen handvatten om hun eigen leerlijnen concreet inhoud te geven. Het is dus aan de schoolbesturen zelf om de leerlijnen zodanig in te vullen dat het past binnen de visie van de school (of stichting). Ook de granulariteit van de leerlijnen is aan de schoolbesturen om zelf te bepalen. Dus, meer of minder detail en wellicht meer of minder strikt hanteerbaar. Ik bedoel hiermee dat besturen een afweging kunnen maken tussen de mate waarin de leerkracht tijd wordt bespaart ten opzichte van de vrijheid voor de docent om de lesstof zelf in te vullen. Hoe dan ook, voor de leerkracht is het prettig als dit goed geregeld is en voor de leerlingen is het van groot belang dat hun ontwikkeling op een consistente en gestructureerde manier verloopt.
Hallo Jonna,
Wat een duidelijk verhaal. Zo fijn dat je overzichtelijk hebt gemaakt hoe kerndoelen, leerlijnen en aanbodsdoelen aan elkaar gerelateerd zijn. Is het mogelijk om deze afbeeldingen te gebruiken voor het lesmateriaal dat ik voor onze locatie maak? Het betreft de opleiding Onderwijsassistent (3 eerstejaars klassen).
Met vriendelijke groet, E. Bouwer
Bedankt voor je bericht.
Je mag deze afbeeldingen zeker gebruiken tbv lesmateriaal. Als je een hogere resolutie wenst dan kan ik die opsturen. Ik stel het wel erg op prijs als deze post er als referentie bij wordt gezet.
Met vriendelijke groet,
Jonna
Dank, eindelijk iemand die voor mij alle termen, in relatie tot elkaar dan wel in de tijd, op een rijtje weet te zetten. Maar terwijl ik het lees, bekruipt mij nog steeds het gevoel dat we door al die mooie bomen het bos haast niet meer zien… maar gelukkige zijn daar de kerndoelen 😉
Graag gedaan Elaine en hartelijk dank voor je reactie. Het blijft inderdaad ingewikkelde materie, maar gelukkig hebben de meeste mensen die in het onderwijs werkzaam zijn een goed beeld van de leerlijnen waarmee zij werken.